Bảo tàng Nghệ thuật điêu khắc Chăm Đà Nẵng

Nhân dịp kỷ niệm 100 năm thành lập (1915 – 2015), Bảo tàng Điêu khắc Chăm thực hiện các trưng bày chuyên đề, giới thiệu đến khách tham quan các hiện vật và thông tin mới về văn hóa Chăm.

Di tích Chăm tại Đà Nẵng

Trước đây trong bộ sưu tập của Bảo tàng Điêu khắc Chăm đã có một số hiện vật thu thập được từ các địa phương Phong Lệ, Xuân Dương, Quá Giáng (thuộc địa bàn thành phố Đà Nẵng ngày nay), được trưng bày chung trong “Phòng Quảng Nam”. Với kết quả sưu tầm và khai quật khảo cổ do Bảo tàng tiến hành trong những năm gần đây, số hiện vật thuộc các di tích Chăm tại Đà Nẵng tăng lên nhiều, cả về số lượng và tính chất đa dạng về nội dung. Tại trưng bày chuyên đề này, ngoài các tác phẩm điêu khắc có giá trị nghệ thuật cao như bức phù điêu “Siva – Phong Lệ”, khách tham quan còn được xem lần đầu tiên các hiện vật gốm, thạch anh, kim loại vàng…thu thập được tại các lòng tháp Chăm ở Phong Lệ, Cấm Mít. Bộ sưu tập đầu tượng, chóp tháp thuộc di tích Quá Giáng cũng được bổ sung với những hiện vật phong phú được phát hiện qua khai quật năm 2014. Các hiện vật thuộc di tích Chăm ở Khuê Trung (bia chữ Chăm cuối thế kỷ 9), ở chùa An Sơn (bệ tượng có chạm hình cánh sen), ở chùa Ngũ Hành Sơn (Bệ thờ Indra – phiên bản) cũng có mặt tại trưng bày chuyên đề này, gợi cho người xem cái nhìn tổng quát về sự phân bố các di tích Chăm tại khu vực Đà Nẵng, vốn là một cửa ngõ giao thương quan trọng từ thời vương quốc Champa.

Phù điêu Shiva – Phong Lệ tại phòng trưng bày Đà Nẵng

Cổ vật văn hóa Sa Huỳnh và Champa

“Sa Huỳnh” là tên một địa phương ở tỉnh Quảng Ngãi, nơi các nhà khảo cổ đã phát hiện nhiều hiện vật đặc biệt trong một cuộc khai quật năm 1909, và từ đó, “Sa Huỳnh” được dùng để gọi tên nền văn hóa chủ nhân các hiện vật đó. Văn hóa Sa Huỳnh được xác định dựa trên hình thức mai táng bằng mộ chum, đồ trang sức thủy tinh và đồ dùng chất liệu gốm. Hiện vật Sa Huỳnh có niên đại trước thế kỷ 2 và các nhà nghiên cứu nhận thấy nhiều khả năng có sự tiếp nối với nền văn hóa Champa, phát triển ở miền Trung Việt Nam từ thế kỷ 3 về sau. Mối liên hệ giữa văn hóa Sa Huỳnh và Champa thường được nhận biết qua một số đặc trưng về hoa văn, kiểu dáng và kỹ thuật chế tác thể hiện ở sản phẩm gốm.

Mộ chum Sa Huỳnh.
Trưng bày chuyên đề này giới thiệu các hiện vật thuộc bộ sưu tập tư nhân của ông Lâm Dũ Xênh, tỉnh Quảng Ngãi, gồm các mộ chum, các vật dụng chất liệu gốm và kim loại.

Văn khắc và chữ viết Chăm

Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng đang bảo quản và trưng bày các bộ sưu tập hiện vật bao gồm những kiệt tác điêu khắc tiêu biểu cho từng giai đoạn phát triển của nghệ thuật Champa từ thế kỷ VII đến thế kỷ XV. Bên cạnh đó, bộ sưu tập văn khắc của bảo tàng cũng rất đáng chú ý, gồm loại hình văn khắc ở thời kỳ đầu, như bia thế kỷ 7 của Mỹ Sơn cho đến loại hình văn khắc ở giai đoạn muộn, như bia Drang Lai thế kỷ 15. Nội dung văn bia đa dạng, hoặc là những bài tụng ca dâng cúng thần linh hoặc chỉ một con chữ để làm ký hiệu cho việc lắp ghép các bộ phận của các đài thờ đồ sộ như đài thờ Mỹ Sơn E1 và đài thờ Đồng Dương. Toàn bộ các văn khắc, kể cả những mảng vỡ, đã được phiên âm, dịch sang tiếng Việt và tiếng Anh trong sách “Văn khắc Chămpa tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng” (Nxb ĐHQG TP HCM).

Tại trưng bày chuyên đề này, Bảo tàng giới thiệu một số văn bia tiêu biểu cùng với các văn bản chữ viết Chăm trên các chất liệu giấy, lá buông. Bộ sưu tập văn bản chữ viết Chăm là kết quả nghiên cứu, sưu tầm của Trung tâm nghiên cứu văn hóa Chăm tỉnh Ninh Thuận trong nhiều năm qua. Hình thức liên kết, phối hợp với các đơn vị bảo tồn, bảo tàng ngoài thành phố Đà Nẵng, kể các các nhà sưu tập tư nhân, là một hướng hoạt động tích cực của Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng trong những năm gần đây nhằm nâng cao vai trò của bảo tàng trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa.

Bảo tàng điêu khắc chăm ra mắt website mới

Việc bảo tàng điêu khắc Chăm sở hữu một website mới giúp ích cho những ai đam mê và không có điều kiện trực tiếp tới tham quan.

Giao diện web được thiết kế dễ nhìn. với nhiều tích năng giúp khách hàng có thể xem cổ vật một cách hoàn hảo với không gian 3 chiều.

Tốc độ trang web cung load rất nhanh nhờ sự kết hợp công nghệ HTML5 và CSS3 giúp cho khách hàng không phải chờ đợi trong quá trình xem website.

website mang đến cho khách tham quan một cái nhìn dễ chịu với tone màu chủ đạo dựa trên gạch đá và cát. giúp giữ được nét cổ xưa trong chính website của bào tàng Chăm.

Website bảo tàng Cham được thực hiện bởi công ty thiết kế web hàng đầu Việt Nam Mona Media.

Công ty thiết kế website https://mona.media đã thực hiện lại một trang web giúp cho các bạn có thể tham quan và tìm hiểu về văn hóa lịch sử lâu đời này.

Truyền thuyết của thần thoại cổ đại Ấn Độ kể về sự ra đời của thần Ganesha có đầu voi, mình người, là vị thần mang lại hạnh phúc và may mắn: Ganesha là con trai vị thần Shiva (thần hủy diệt), Parvati vợ của thần Shiva muốn có một đứa con để hôn khắp mặt nó, khi nói điều đó, thần Shiva kéo áo của nàng Parvati và dùng thứ vải áo của nàng để tạo ra một đứa con rồi nói: “Này Parvati, hãy nhận con của nàng và hôn nó tùy thích”. Khi mảnh vải có hình thù đứa bé chạm phải ngực của nữ thần, đứa bé trở nên sinh động, càng lúc đứa bé càng trở nên nhanh nhẹn và cựa quậy nhiều hơn. Khi đó nàng dùng hai cánh hoa sen đang cầm trên tay để ve vuốt đứa bé. Trong khi bú sữa, khuôn mặt hoa sen của bé nở một nụ cười, bé hướng mắt nhìn mặt mẹ và nàng hôn khắp mặt đứa bé.

Sự ra đời của thần Ganesha từ một mảnh vải là một phép lạ do Thần cha (Shiva) ban phát, vì thế đứa bé không sống lâu, trong một thời gian rất ngắn, một cái chết an lành sẽ đến với đứa bé yểu mệnh này, và ngay sau đó đầu đứa bé rơi xuống đất. Parvati đau đớn tột cùng. Nàng ôm lấy xác con và nức nở khóc. Nàng không ngớt gào lên: “Bé con của tôi, bé con của tôi”. Kinh ngạc, Shiva cầm lấy cái đầu của con mình và dịu dàng nói với nữ thần, nàng hãy thôi buồn khổ, ta sẽ cho con nàng sống lại. Thần Shiva khuyên nàng hãy chắp cái đầu này vào giữa hai vai đứa bé. Nữ thần Parvati làm theo lời chồng, nhưng cái đầu không khớp một cách vững chắc. Khi đó từ trên trời có một giọng nói vang lên: “Này ngài Shiva, cái đầu của con trai ngài sinh ra với một thương tổn do hành tinh của những kẻ tự vẫn tạo nên, vì vậy, nó không thể sống được với cái đầu đó, hãy đặt một cái đầu của ai đó lên hai vai nó và làm cho nó sống lại, và vì đứa bé con ngài đang có định mệnh hướng Bắc, hãy mang đến một cái đầu của ai đó đang hướng về phía Bắc và chắp vào cho đứa bé”. Khi nghe giọng nói của trời, thần Shiva gọi Nandin⁽¹⁾ đến và trao cho nó nhiệm vụ đó.

Nandin lang thang khắp ba vũ trụ rồi đến Amaravati nơi trông thấy Airavata, con voi của Indra với cái đầu hướng về phía bắc. Một cuộc chiến giữa Nandin (tôi tớ của Shiva) và con voi, đạo quân của Indra. Cuối cùng, Nandin hùng mạnh đã chiến thắng, đem đầu voi Airavata về cho thần Shiva, thần Shiva vui mừng ôm hôn Nandin và đặt cái đầu voi lên giữa hai vai của con ngài. Ngay khi cái đầu voi đặt đúng khớp, đứa bé trở nên rất sinh động. Vị thần hơi lùn mập, bụng phệ, với khuôn mặt của vua – voi, sáng như mặt trăng và đỏ au như hoa hồng. Thần có bốn cánh tay, ba con mắt xinh đẹp của thần lấp lánh trước sự hiện diện của Shiva.

Tất cả các vị thần đều đến nhìn đứa con của Shiva với cái đầu vua – voi mang lại điềm lành. Sau đó, Brahma (Thần sáng tạo) và những thần khác xức dầu thánh cho đứa bé, Brahma đặt cho nó cái tên là “Bụng phệ”. Đứa bé xinh đẹp ngời sáng giữa các vị thần và vì thế họ bảo “Hãy để đứa bé làm Vua các vị thần và được thờ phụng trước tất cả các thần”. Rồi Saraswati⁽²⁾ trao cho đứa bé một cây bút và lọ mực màu, Brahma cho một tràng hạt; Indra (Thần sấm sét) cho nó một gậy nhọn để thúc voi; Padmavati ⁽³⁾ cho nó một hoa sen và Shiva cho nó một bộ da cọp; Brhaspati ⁽⁴⁾ cho nó một sợi chỉ thiêng, Nữ thần đất cho nó một con chuột kéo cỗ xe…Vì thế, các thần đề bạt Ganesha là thần lãnh đạo các đạo quân của các vị thần, nhưng không, thần Ganesha không tha thiết gì đến chuyện trần tục, thần đã trở thành một đạo sĩ Yoga vĩ đại, làm việc thiện, banphát điều lành cho mọi người.

Tất cả các thần đều ca tụng Ganesha: “Thưa thần Shiva, vì con Ngài dáng mập mạp nên hãy gọi là thần bụng phệ (Lambodara), chỉ nghĩ đến con Ngài thôi thì những ai tạo ra trở ngại đều cảm thấy sợ hãi, hãy để cho con của Ngài được gọi là chúa tể của Những trở ngại (Vighnesa) đồng thời cũng là Thần gạt bỏ tất cả những trở ngại. Vị thần được tôn vinh là thần linh thiêng, may mắn và hạnh phúc.

Từ đó về sau, bất kỳ ai dù đang du hành hoặc thực hiện một dự án, hãy nhớ đến cầu nguyện Ganesha thì sẽ được kết quả như mong muốn, cát tường cho mọi lời cầu nguyện. Những người Ấn Độ giáo thường cúng một số lễ vật trước Ganesha mỗi khi bắt đầu một công việc kinh doanh, thậm chí đi hỏi vợ. Ganesha còn là một vị thần của sự khôn ngoan, thông thái, người xóa bỏ mọi chướng ngại, là vị thần không chỉ được yêu mến nhất của người dân Ấn Độ mà còn là của người Chăm, người Thái, người Khơmer…

Bảo tàng điêu khắc Chăm hiện đang lưu giữ trên 2000 hiện vật của nghệ thuật điêu khắc Chăm, trong đó có ba tượng thần Ganesha: Một tượng ở tư thế đứng và hai tượng ở tư thế ngồi, được điêu khắc từ chất liệu đá sa thạch. Hiện nay có hai tượng đang được trưng bày tại phòng Mỹ Sơn là hai tác phẩm đặc sắc thu hút sự chú ý của khách tham quan. Đến với Bảo tàng điêu khắc Chăm Đà Nẵng, khách tham quan không những được chiêm ngưỡng vẻ đẹp trong nghệ thuật điêu khắc Chămpa nói chung mà mong một lần được chạm vào ngà voi hay trán của thần, ước nguyện gặp nhiều may mắn, hạnh phúc và thành công trong mọi công việc.

Hà Tấn Loan

Theo Thần thoại Ấn Độ

Nhà xuất bản Mỹ thuật Hà Nội, năm 2005

Ảnh: Nguyễn Bảy

Chú thích:

(1) Nandin: Bò thần, con vật cưỡi của Thần Shiva

(2) Saraswati: Vợ của thần Brahma. Nàng là nữ thần của thi ca, nghệ thuật, âm nhạc và hùng biện.

(3) Padmavati: Tên khác của nữ thần Lakshmi – vợ của thần Vishnu (Thần bảo tồn).

(4) Brhaspati (Guru Brhaspati): Đạo sư Brihaspati, người đã trao cho Thần Indra những sợi chỉ thiêng đã được niệm thần chú vào ngày trăng tròn tháng Shravan (lịch Ấn Độ) và dặn Indra đeo vào cổ tay trong ngày xuất trận cùng các thiên thân của mình để đánh bại quỷ vương Brutra.